Triệu chứng ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19 ở người lớn? Điều trị các triệu chứng ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19 thế nào cho hiệu quả?

Nội dung chính

• Cơ chế bệnh sinh biểu hiện ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19?
• Triệu chứng biểu hiện ở cơ quan hô hấp của người lớn do hậu COVID-19?
• Nguyên tắc điều trị các triệu chứng biểu hiện ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19?
• Lưu đồ đánh giá, quản lý di chứng hô hấp ở người trưởng thành hậu COVID-19?

Cơ chế bệnh sinh biểu hiện ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19?

Căn cứ khoản 2.1 tiểu mục 2 Mục IV Hướng dẫn chuẩn đoán và điều trị sau nhiễm Covid-19 ở người lớn ban hành kèm theo Quyết định 2122/QĐ-BYT năm 2022 quy định cơ chế bệnh sinh biểu hiện ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19 như sau:

Phổi là cơ quan tổn thương chính hay gặp ở đa số người bệnh COVID-19, giai đoạn cấp tính có thể gây tổn thương ở phổi và đường thở do hậu quả trực tiếp của vi rút SARS-CoV-2 nhân lên trong tế bào nội mô dẫn đến tổn thương nội mô và phản ứng đáp ứng miễn dịch rất mạnh, kèm rối loạn đông máu.

Những người bệnh qua được giai đoạn cấp có thể có các bất thường về phổi lâu dài như xơ phổi, dẫn đến suy giảm chức năng phổi, biểu hiện thường gặp là khó thở.

Tuy nhiên, nhiều người có triệu chứng khó thở kéo dài sau mắc COVID-19 lại không có tổn thương di chứng trên phổi. Người có nguy cơ khó thở gồm: người lớn tuổi, nằm điều trị dài ngày, tổn thương phổi nặng (Acute respiratory distress syndrome/ARDS), người có bất thường phổi từ trước. Tình trạng xơ hóa phổi có thể do các cytokin như IL-6 gây ra.

Huyết khối tắc mạch được quan sát thấy ở người bệnh COVID-19 và có thể gây hậu quả xấu ở người bệnh hậu COVID-19.

Triệu chứng ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19 ở người lớn? Điều trị các triệu chứng ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19 thế nào cho hiệu quả? (Hình từ internet)

Triệu chứng biểu hiện ở cơ quan hô hấp của người lớn do hậu COVID-19?

Căn cứ khoản 2.2 tiểu mục 2 Mục IV Hướng dẫn chuẩn đoán và điều trị sau nhiễm Covid-19 ở người lớn ban hành kèm theo Quyết định 2122/QĐ-BYT năm 2022 quy định triệu chứng biểu hiện ở cơ quan hô hấp do hậu Covid-19 như sau:

- Khó thở: là triệu chứng hay gặp (14-36%), tùy theo mức độ, có thể nhẹ cảm giác hụt hơi, tăng khi gắng sức, hoặc nặng hơn, khó thở thường xuyên, giảm oxy máu (khi có tổn thương di chứng xơ phổi).

- Ho kéo dài: thường biểu hiện từ giai đoạn cấp tính, kéo dài nhiều tuần hoặc nhiều tháng sau đó, xuất hiện ở 7-34% các trường hợp. Cần loại trừ các nguyên nhân gây ho khác như viêm xoang, hen phế quản, viêm trào ngược dạ dày thực quản.

- Đau ngực, cảm giác khó chịu trong lồng ngực, thường không có điểm đau khu trú, xuất hiện ở 10-22% các trường hợp.

- Xơ phổi sau COVID-19: là di chứng sau tổn thương phổi, chủ yếu gặp ở người bệnh nặng, sau thời gian điều trị tại khoa cấp cứu/ICU hồi phục ra viện, thường kèm theo giảm chức năng phổi và khả năng khuếch tán khí tại phổi, xuất hiện ở 3-8% các trường hợp.

- Một số triệu chứng ít gặp khác: khó phát âm (1-3%), đau họng (2-5%), ngừng thở khi ngủ (6-12%)

Nguyên tắc điều trị các triệu chứng biểu hiện ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19?

Căn cứ khoản 2.4 tiểu mục 2 Mục IV Hướng dẫn chuẩn đoán và điều trị sau nhiễm Covid-19 ở người lớn ban hành kèm theo Quyết định 2122/QĐ-BYT năm 2022 hướng dẫn điều trị các triệu chứng biểu hiện ở cơ quan hô hấp do hậu Covid-19 như sau:

- Nguyên tắc điều trị

+ Phối hợp đa chuyên khoa trong điều trị và chăm sóc.

+ Phục hồi chức năng hô hấp, cách tự kiểm soát và điều chỉnh các triệu chứng.

+ Tư vấn dinh dưỡng, và các chăm sóc hỗ trợ khác

- Phục hồi chức năng (xem thêm mục V)

(a) Một số kỹ thuật phục hồi chức năng

+ Các kỹ thuật thở (thở hoành, tập thở với dụng cụ như Spiroball): mục đích làm tăng thông khí, giúp phổi giãn nở tốt hơn.

+ Kỹ thuật tống thải đờm: mục đích giúp tống thải đờm làm sạch đường thở, tăng thông khí, giảm tình trạng nhiễm trùng tại phổi.

+ Kỹ thuật giãn cơ (kỹ thuật giãn sườn, tập với dòng dọc, tập với thang tường): mục đích giúp làm mềm và giãn cơ, tăng tưới máu tổ chức, giúp cho quá trình tập vận động được thực hiện tốt hơn.

+ Kỹ thuật tập cơ hô hấp (thở có trở kháng, tập thở với dụng cụ): mục đích giúp tăng cường sức mạnh, sức bền của cơ hô hấp.

+ Kỹ thuật tăng sức bền, sức mạnh cơ ngoại vi: mục đích giúp tăng cường sức mạnh sức bền cơ các chi, giảm tình trạng teo cơ, giúp cho các hoạt động, di chuyển của người bệnh dễ dàng hơn…

(b) Cách kiểm soát khó thở

+ Nguyên nhân khó thở có thể do phổi, tim mạch, hay yếu cơ

+ Khi khó thở (thường sau gắng sức): Hãy bình tĩnh, dừng các hoạt động gắng sức, lựa chọn tư thế phù hợp để giảm khó thở, tập thở theo nhịp: hít vào trước khi thực hiện hoạt động gắng sức, thở ra trong khi thực hiện hoạt động gắng sức.

+ Lựa chọn tư thế có thể làm giảm khó thở: nằm xấp, nằm nghiêng đầu cao, ngồi cúi đầu ra phía trước…

+ Tiết kiệm năng lượng và kiểm soát mệt mỏi: hỗ trợ nguời bệnh xây dựng một kế hoạch linh hoạt cho phép hoạt động trong khả năng hiện tại của mình và tránh bị quá tải. Sau đó, mức độ hoạt động có thể được tăng dần lên một cách có kiểm soát theo thời gian, khi mức năng lượng và các triệu chứng của người bệnh được cải thiện.

- Dinh dưỡng

(a) Đảm bảo chế độ ăn cân đối hợp lý Chế độ ăn cần đảm bảo đa dạng các loại thực phẩm khác nhau, cung cấp đủ các chất dinh dưỡng với tỷ lệ cân đối giữa các chất sinh năng lượng, giữa các chất khoáng, vitamin giúp cơ thể hồi phục sức khoẻ, tăng cân, tăng khối cơ.

(b) Theo dõi cân nặng

+ Thừa cân, béo phì, suy dinh dưỡng ảnh hưởng tới khả năng hồi phục hậu COVID-19. Chỉ số khối (Body Mass Index/BMI) từ 25-29,9 là thừa cân và BMI > 30 là béo phì. Tuy nhiên, không nên giảm cân ngay sau khi khỏi COVID-19.

+ Cần theo dõi cân nặng thường xuyên để khẳng định không bị sụt cân trong giai đoạn hồi phục sau COVID-19.

(c) Ăn uống khi khó thở Khi có triệu chứng khó thở, ăn uống trở nên rất khó khăn, do đó hãy làm theo hướng dẫn sau:

+ Nên ngồi thẳng lưng khi ăn.

+ Cần ăn và uống chậm rãi, hít thở đều

+ Nên ăn vào thời điểm ít khó thở

+ Ăn với lượng ít thực phẩm nhưng giàu năng lượng, nhiều protein, thường xuyên trong ngày.

+ Chọn thức ăn mềm, dễ nhai, dễ nuốt như thịt hầm, súp.

+ Tránh ăn thức ăn quá nóng, hoặc quá lạnh vì có thể làm khó thở, ho nhiều hơn.

- Điều trị hỗ trợ

+ Thở oxy dài hạn khi có thiếu oxy mạn tính (SpO2 < 90% hoặc PaO2 <60 mmHg khi nghỉ), duy trì SpO2 92-94% giúp cải thiện khả năng gắng sức, giảm mệt mỏi, cải thiện chất lượng cuộc sống.

+ Thở oxy khi gắng sức khi có giảm oxy máu khi gắng sức

+ Thở oxy kết hợp với thông khí không xâm nhập với áp lực dương liên tục (Continuous Positive Airway Pressure/CPAP) trong trường hợp tắc nghẽn ngừng thở khi ngủ kèm giảm oxy máu ban đêm.

+ Thuốc giảm ho như guaifenesin, cao lá thường xuân hoặc các thuốc giảm ho có nguồn gốc dược liệu khác. Hạn chế dùng các chế phẩm có chứa opioid (terpin codein, dextromethophan) trừ trường ho nhiều, ảnh đến giấc ngủ và chất lượng cuộc sống.

+ Điều trị xơ phổi sau COVID-19: một số nghiên cứu trên số ít người bệnh có tổn thương xơ phổi trên phim chụp cắt lớp vi tính lồng ngực > 20%, khó thở SpO2 khi nghỉ < 94% hoặc SpO2 giảm > 4% khi gắng sức được điều trị với prednisolon liều thấp 10 mg/ngày trong 4-6 tuần, thấy có cải thiện về tổn thương phổi, chức năng hô hấp và oxy máu. Cần có thêm dữ liệu về bằng chứng chứng minh hiệu quả và an toàn của liệu pháp này.

+ Điều trị các bệnh đồng mắc nếu có như hen, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, viêm trào ngược dạ dày thực quản, phòng nguy cơ thuyên tắc huyết khối tĩnh mạch…

Lưu đồ đánh giá, quản lý di chứng hô hấp ở người trưởng thành hậu COVID-19?

Căn cứ tiểu mục 3 Mục IV Hướng dẫn chuẩn đoán và điều trị sau nhiễm Covid-19 ở người lớn ban hành kèm theo Quyết định 2122/QĐ-BYT năm 2022 quy định lưu đồ đánh giá, quản lý di chứng hô hấp ở người trưởng thành sau COVID-19 như sau:

Trên đây là những hướng dẫn chuẩn đoán và điều trị các triệu chứng ở cơ quan hô hấp do hậu COVID-19.